Kolagen – właściwości i zastosowanie. Jaki ma wpływ na zdrowie?

Polek i Polaków na temat zdrowia i dbania o urodę nieustannie rośnie. Terminy takie jak „kwas hialuronowy” lub „kolagen” słyszał w ostatnich latach niemal każdy. Wiele osób jednak nie wie czym są obie substancje i dlaczego kolagen jest tak ważny dla naszych organizmów. Czy ma on realny wpływ na nasze zdrowie?

Kolagen – czym jest?

Zacznijmy od odpowiedzi na pytanie: czym jest kolagen? Mówiąc w skrócie to białko, które jest produkowane przez ludzki organizm. Stanowi około 30% wszystkich białek w ciele człowieka. To główny składnik tkanki łącznej, o właściwościach budulcowych. Warto myśleć o nim, jak o rusztowaniu wokół domu. To dzięki niemu wszystkie komórki trzymają się w całości. Stanowi podstawę dla budowy skóry, włosów, paznokci, kości, chrząstek, naczyń krwionośnych, a nawet rogówek w naszych oczach.

Wspomaga gojenie się ran, odpowiada za jędrność i elastyczność skóry oraz za jej nawilżenie. Dba o utrzymanie nawodnienia narządów wewnętrznych. Odpowiada za chrząstki i maź stawową oraz za elastyczność czerwonych krwinek, dzięki czemu są mocniejsze. Bardzo ważne jest to, że kolagen odgrywa też ważną rolę w aspekcie immunologicznym, chroniąc organizm przed wirusami i bakteriami.

Budowa kolagenu

Sięgnijmy po odrobinę nauki. Budowa kolagenu jest dość skomplikowana i jednocześnie fascynująca. Należy bowiem pamiętać o tym, że białka kolagenowe są tworzone przez dość charakterystyczny układ tzw. lin. To prawoskrętne, rozciągnięte superhelisy. Dzielą wspólną oś z pojedynczymi i lewoskrętnymi linami polipeptydowymi. Co ciekawe, każdy taki gotowy łańcuch liczy plus-minus ponad 1000 aminokwasów. 30% z nich to glicyna, a 20–25% cykliczne iminokwasy: hydroksyprolina oraz prolina. To właśnie podwalina strukturalna kolagenu. Długość każdej takiej potrójnej helisy sięga 300 nm, a jej średnica – 1,5 nm. Nazywana jest trypokolagenem. Aby białko wykazywało immunogenność, na jego końcach znalazły się tzw. telepeptydy. To sprawia, że wspomniane superhelisy kolagenowe wykazują zadziwiającą odporność na wpływ proteaz.

Kolagen może zostać jednak też zniszczony. Za jego degradację odpowiada enzym – kolagenaza. Co ciekawe, jeśli enzym zostanie zastosowany zewnętrznie na skórę, oczyszcza rany z martwiczej tkanki. To z kolei znacznie przyspiesza gojenie się poważnych ran oraz poparzeń.

Rodzaje kolagenu

Badacze jeszcze nie odkryli w pełni wszystkich tajników ludzkiego ciała. To niezwykle złożony organizm. Do tej pory udało się odkryć 29 rodzajów kolagenu. Każdy z nich pełni inną funkcję, ma nieco odmienną strukturę, jest obecny w tkance w innej objętości, a do tego mieści się w innych obszarach organizmu.

Kolagen typu I to białko, które najlepiej udało nam się do tej pory poznać. Jest też najbardziej rozpoznawalne przez ludzi, niezwiązanych ze światem naukowym. Zlokalizowane jest w skórze i tkance podskórnej, a także ścianach tętnic, kościach, ścięgnach czy w rogówce. Doskonale znany naukowcom jest także II typ kolagenu. Ten możemy znaleźć w chrząstkach. Odpowiada za ich elastyczność i wytrzymałość.

Różne rodzaje kolagenu znajdziemy też w jelitach, pęcherzu, mięśniach, mózgu, czy np. w sercu.

Kolagen – działanie i właściwości

Kolagen działa wielotorowo, ale każde jego działanie dąży do podstawowego celu, a mianowicie: utrzymanie integralności strukturalnej narządów oraz tkanek. Jego rola polega na czymś więcej, niż jedynie wypełnienie przestrzeni między komórkami. Ma zwiększać wytrzymałość tkanek. Odpowiada za ich jędrność, twardość, sztywność i elastyczność. Dzięki zdolności do wiązania wody w tkankach, wpływa na stopień ich nawilżenia.

Co ważne, kolagen pełni znaczącą rolę w procesie regeneracyjnym, polegającym na zagojeniu się ran, powstawaniu blizn, a nawet odpowiada za prawidłowe zrastanie kości. Bierze też udział w procesie krzepnięcia krwi. Pobudza rewitalizację komórkową skóry i odpowiada za jej prawidłowe nawodnienie. Wpływa na jej jędrność i elastyczność.

Czy wiesz, że kolagen w 90% jest składnikiem tworzącym macierz pozakomórkową kości? Umożliwia lepsze wchłanianie składników mineralnych, co odbija się na gęstości kości. Gdyby nie to cudowne białko, nasze chrząstki bardzo szybko by się zużywały. Z jego pomocą są chronione i potrafią się regenerować. Kolagen likwiduje także stany zapalne oraz ból stawów, wywołany np. ubytkami w mazi stawowej, normując jej ilość.

Zastosowanie kolagenu

Naturalny kolagen jest dziś szeroko i powszechnie stosowany przez medycynę i medycynę estetyczną. To bezpieczna substancja, która naturalnie występuje w ludzkim organizmie, nie wywołuje reakcji alergicznych i łagodzi stany zapalne. Nic dziwnego, że sięga się po niego, gdy chodzi o rewitalizację i regenerację tkanek.

Jego zbawienne działanie doceniane jest przez medycynę estetyczną. Z włokien kolagenowych tworzy się m.in. kompresy i nici chirurgiczne, które wspierają leczenie oraz gojenie ran. Jeśli chodzi o pastylki i wersję sproszkowaną, one pełnią rolę nośników białek. Znajdziemy je w lekach, implantach np. skóry lub kości. Kolagen jest też chętnie wykorzystywany przez stomatologię, w której wspiera leczenie problemów tkankowych kostno-chrzęstnych. Sięgają po niego również ortopedzi podczas regeneracji stawów kolanowych lub biodrowych. Zastosowanie kolagenu obejmuje też leżenie chorób układu oddechowego, nagłośni, układu moczowego.

Kolagen występuje w postaci suplementów diety (tabletki, kapsułki, proszki, żele, płyny), iniekcji (wypełniacze pomagają np. podczas rewitalizacji skóry lub do odbudowy chrząstki stawowej), a także w postaci kremów, żelów, masek, płatków, rękawiczek czy skarpetek (mają korzystnie wpływać na kondycję skóry, włosów, paznokci, zwiększać poziom ich nawilżenia oraz sprężystość, a także chronić przed nadmierną utratą wody).

Gdzie znaleźć kolagen?

Kolagen jest substancją produkowaną przez ludzki organizm. Jednak po około 25. roku życia tempo jego produkcji gwałtownie spada. Co ciekawe, człowiek dostarcza też niewielkie ilości tego białka budulcowego z dietą. Jego źródłem są przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego. Mowa o wołowinie, wieprzowinie, ale też mięsie ryb oraz niektórych owoców morza. Dodatkowo pozyskiwany jest ze skór, kości oraz ścięgien. Od lat popularne jest przygotowywanie wywarów na kościach, które później zamieniają się w tzw. „galaretę”. Jego spożywanie dobrze wpływa na kondycję chrząstki stawowej.

Skoncentrowany kolagen, w lepszym stężeniu i o lepszej przyswajalności przez organizm, znajdziemy w suplementach diety. Wyroby medyczne zawierają ważne dla ludzkiego organizmu aminokwasy, są bogate w dodatkowe składniki mineralne oraz witaminy, które wspierają działanie kolagenu.

Niedobór kolagenu – skutki i objawy

Procesy zachodzące w ludzkim organizmie są nieustannie aktywne. W związku z tym kolagen jest przez cały czas syntezowany i degradowany. Młode organizmy zawierają go najwięcej. Co ciekawe to białko wówczas regularnie poddawane jest wymianie. Mowa o około 3 kilogramach (sic!) w ciągu roku. Niestety, nic nie jest wieczne. Z upływem czasu ludzki organizm stopniowo traci zdolność do renowacji i produkowania nowych włókien kolagenowych. W ciele zaczyna ich ubywać. Już po 25. roku życia ich produkcja maleje. Po 50-tce można zauważyć gwałtowny spadek poziomu kolagenu, a po 60. roku życia jego synteza zostaje całkowicie wstrzymana.

Jednak nie tylko upływ czasu ma wpływ na degradację włókien kolagenowych. Swoje piętno odciska na nich również aktywność i tryb życia. Obciążenia, zaburzenia hormonalne, nadmiar stresu – to wszystko ma wpływ na jego poziom.

Niedobory kolagenu możemy zauważyć już gołym okiem. Pierwsze symptomy to utrata jędrności i elastyczności skóry, pojawienie się zmarszczek, pogorszenie stanu włosów i paznokci. Stają się one przesuszone i łamliwe. Bardziej szczegółowe badania wykażą zmiany w gęstości kości, które stają się bardziej podatne na złamania. Pogorszeniu ulega także chrząstka stawowa, a w stawach zaczyna ubywać mazi, co wiąże się z bólem podczas poruszania się. Z biegiem czasu możemy zauważyć też problemy z pracą kolejnych narządów (np. mniejsza wydolność).

Nadmiar kolagenu – skutki i objawy

Może nad dotknąć jednak nie tylko niedobór kolagenu, ale i jego nadmiar. Najczęściej informuje nas to o nieprawidłowościach związanych z syntetyzowaniem białka. Można obserwować to na przykładzie keloidów, a więc bliznowców, która powstają w procesie gojenia ran. To rozrosty włókniste, które mogą powstawać na ludzkiej skórze, w miejscu dawnego jej uszkodzenia, przecięcia. W ten sposób na pierwszy rzut oka możemy zauważyć zaburzenie całego procesu. Włóknienie występuje nie tylko w miejscu samej rany, ale także wykracza poza jej obszar. Bliznowiec jest szklisty oraz grubszy, niż skóra.

Co ciekawe, proces ten nie dotyczy wyłącznie skóry, ale także narządów. Wiele mówi się np. o bliznowaceniu wątroby (w przebiegu postępującej marskości tego narządu). Włóknienie dotyka także płuc, w przebiegu różnych chorób. Co ważne, zmiany wywołują nieodwracalne uszkodzenia i gorsze funkcjonowanie poszczególnych narządów.

Suplementacja kolagenu – jak uzupełnić jego niedobór?

Kolagen możemy przyjmować w formie suplementów, zażywanych doustnie. Krok ten polecany jest przede wszystkim sportowcom oraz osobom, borykającym się w dolegliwościami stawowymi oraz kostnymi. Producenci oferują szeroki wachlarz wyrobów medycznych. Niektóre z nich wykorzystują kolagen rybi, inne wołowy, kolejne wieprzowy. Słowem, znajdziemy te, które najbardziej przypominają kolagen, który możemy znaleźć w ludzkim ciele.

Form występowania kolagenu również jest wiele. Możemy znaleźć preparaty w formie tabletek, kapsułek, w proszku, do samodzielnego przygotowania zawiesiny, w ampułkach, a nawet w butelkach – bezpośrednio do picia. Pacjenci mogą wybierać produkty zawierające wyłącznie kolagen, w swojej czystej formie, jak i ten, zawierający substancje pomocnicze. Bardzo często należą do nich m.in. biotyna, Witamina C oraz E, cynk, glukozamina. W zależności od tego, na jakie problemy lub schorzenia ma pomóc preparat, tak dostosowany jest do tych potrzeb jego skład.

Po kolagen sięgają także lekarze. Mowa o formie iniekcji. Wykonuje się je w okolicy stawów lub bezpośrednio do ich wnętrza. Takie działanie ma na celu odbudowanie i poprawę jakości chrząstki stawowej. Iniekcje powinien wykonywać doświadczony lekarz. Często jest to świetna alternatywa np. dla zabiegu artroskopii.

Podczas wyboru preparatu, warto poznać jego skład, poczytać opinie na temat konkretnego produktu. Sięgajmy wyłącznie po wyroby certyfikowane. Zyskujemy wówczas pewność, że otrzymujemy produkt najwyższej jakości. Co ważne, kolagen w saszetkach jest lepiej i szybciej przyswajany przez organizm, niż ten w tabletkach. Bardzo wysoką skutecznością mogą odznaczać się także ampułki.

Kolagen – dawkowanie i przeciwwskazania

Preparaty zawierające kolagen lub z czystego białka budulcowego są dobrze odbierane przez ludzki organizm. Nie obserwuje się reakcji alergicznych i innych działań niepożądanych. Nie występują więc konkretne przeciwwskazania dla stosowania tego typu suplementacji. Odradza się jednak zażywanie kolagenu kobietom w ciąży oraz tym, karmiącym piersią.

Jeśli chodzi o dawkowanie, kolagen można zażywać nawet w ilości 10 g dziennie. Należy robić to regularnie, co przyniesie najlepsze efekty. Pierwsze rezultaty można zaobserwować już po kilku tygodniach. Przyjmuje się jednak, że pełna suplementacja powinna trwać co najmniej przez trzy miesiące. Kolagen można mieszać z wodą lub innymi ulubionymi napojami bezalkoholowymi. Nie mają one wpływu na jego działanie i wchłanianie. Nie jest istotne również to czy przyjmiemy suplement przed, czy po posiłku, ani o której godzinie. Zaleca się jednak zażywanie go o stałych porach dnia, co pomoże w wytworzeniu nawyku przyjmowania preparatu.

Bibliografia:

Dr n. farm. Monika Morąg, Agnieszka Burza – “Budowa, Właściwości i funkcje kolagenu oraz elastyny w skórze” (ang. Structure, Properties and Functions of Elastin and Collagen in the Skin). Journal of Health Study and Medicine 2017, nr 2. ss 77-100 – (https://www.liposhell.pl/images/ascolip-beauty/Structure_Properties_and_Fundaction.pdf)
Dr Marlena Gauza, prof. dr hab. Leszek Kubisz, Józef Przybylski – “Właściwości preparatów kolagenowych ze skór ryb pozyskiwanych metodą kwaśnej hydratacji”. Nowiny Lekarskie 2010, 79, 3, 157–162. (https://jms.ump.edu.pl/uploads/2010/3/157_3_79_2010.pdf)
Marta Banaś, dr hab. Krystyna Pietrucha – “Typy i struktura białka kolagenowego”. Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej. Chemia spożywcza i biotechnologia. 2009; Zeszyt 73, nr 1053 (http://repozytorium.p.lodz.pl/bitstream/handle/11652/252/Typy_i_struktura_Banas_2009.pdf?sequence=1&isAllowed=y)
Dr n. farm. Anna Nowicka-Zuchowska, mgr Aleksander Zuchowski – “Kolagen – rola w organizmie i skutki niedoboru”. Lek w Polsce, VOL 29 NR 11/12’19 (342/343) (https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/17816/Kolagen.pdf)
Dr Dorota Żelaszczyk, dr hab. Anna Waszkielewicz, Prof. dr hab. Henryk Marona – “Kolagen – struktura oraz zastosowanie w kosmetologii i medycynie estetycznej”. Estetol Med Kosmetol 2012; 2(1): 14-20 (http://www.estetologia.pl/art/emk2012-003.pdf)
dr n. biol. Kamilka Anna Czubak, dr hab. Halina Małgorzata Żbikowska – “Struktura, funkcja i znaczenie biomedyczne kolagenów.” Annales Academiae Medicae Silesiensis. Vol. 68. No. 4. 2014 (https://zarapharm.com/media/publications/678ca01516de9afa39fda3555e0eb22c.pdf)
dr hab. Anna Pielesz, Jadwiga Paluch – “Opatrunki aktywne – biomateriały w badaniach glikacji kolagenu”. Polim. Med. 2012, 42, 2, 115–120, ISSN 0370-0747 (https://polimery.umw.edu.pl/pdf/2012/42/2/115.pdf)

Autor: REDAKCJA Kolagen.pro

Bazujemy na wiarygodnych źródłach takich jak National Library of Medicine (PubMed), Science Direct, ResearchGate GmbH oraz licznych publikacjach prestiżowych uczelni z całego świata. Tworzymy treści przystępne i zrozumiałe dla czytelnika, przy zachowaniu najwyższej jakości. Dodatkowo, korzystamy z konsultacji z ekspertami z różnych dziedzin nauki, co podnosi wartość merytoryczną.